مدرسه چهارباغ اصفهان: شاهکار پیوند معماری و مذهب

مدرســه چهاربــاغ یــا مدرســه ســلطانی کــه آن را مدرســه مادر شاه نیز می نامند، مهم ترین و با ابهت ترین بنای دوره سلطنت شاه سلطان حســین است. وجه تســمیه مدرسه به نام ســلطانی به این علت اســت که در زمان شــاه سلطان حسین ساخته شده و بدین جهت مدرسه چهارباغ نامیده می شود که در خیابان چهارباغ واقع شده است.

تاریخ شروع عمــارت 1116 و ســال اتمــام آن 1126 هجــری قمــری اســت. هیچ یک از آثار موجود در اصفهان به اندازه مدرسه چهارباغ، جهانگــردان و ســیاحان و بازدیــد کنندگان خارجــی را تحت تاثیر جاذبه های خود قرار نداده است.

از جمله این سیاحان اوژن فالندن، دیوالفوا و کنت دوگوبینو هســتند که مدرسه چهارباغ را شاهکار مسلم معماری دوران صفوی به حساب آورده اند.

راجر سيوری که از صاحبنظران تاريخ ايران است، مسجد-مدرسه چهارباغ را باشکوهترین بنايی می داند که به دست جانشينان شاه عباس اول در اصفهان ساخته شده است.

پروفسور نصر، اين مدرسه را حاصل شکوفايی سازمان های تعليماتی شيعه و جزو شاهکارهای هنر اسلامی می داند.

پیشینه مدرسه چهارباغ اصفهان

بزرگترین نمونه توسعه شهری با حفظ ارزش های گذشته که آخرین دستاورد مهم معماری دوره صفویه را نشان می دهد، مربوط به مجموعه مادرشاه در میان باغ بلبل در جوار چهارباغ است. «این مجموعه، یادآور شکوه آثار شاه عباس اول و در بردارنده یک مسجد-مدرسه بهنام (مادرشاه)، یک کاروانسرا، (اسطبل ها) و یک بازار بود.»

مسجد-مدرسه چهارباغ که مهمترین و شاخص ترین بنای این مجموعه به حساب می آید، حد فاصل خیابان چهارباغ وکاروانسرای عباسی قرار دارد که «در فاصله سال های 1116 تا 1126 ه.ق. به دستور شاه سلطان حسین برای تدریس و تعلیم طالب علوم دینی بنا شده است.»

اين نهاد آموزشی _مذهبی اگر چه به نام های (چهارباغ) و (سلطانی) نيز ناميده شده، اما به دليل پشتوانه های بسيار مهم و قابل اعتنایی که مادر شاه سلطان حسین ـ آخرين پادشاه رسمی اين سلسله (1135 ـ 1105 ه.ق.) برای اين مدرسه مقرر کرده، به مدرسه مادرشاه هم معروف گرديده است.

از جمله موقوفات مسجد-مدرسه، دو بنای عظیم يعنی کاروانسرا و بازار است که وقف مدرسه و درآمدهای حاصل از آنها به اضافه درآمدهای ساير موقوفات مدرسه نظير مزرعه باغملک در چهارمحال و احمدآباد کاشان و شمار بسیار زیادی از موقوفات دیگر، خرج مدرسه می گردد.

جذابيت و شکوه اين نهاد آموزشی - مذهبی از جهات مختلف در بينندگان خود آنقدر تأثير گذاشته و می گذارد که هیچ ‌یک از بناهای تاريخی اصفهان به اندازه اين بنا، شور و شوق شاعرانه جهانگردان اروپايی را شکوفا نکرده است.

در این بنا چنان جنبه مدرسه و حجره های اقامتی طلاب برجسته است که بیشتر با عنوان مدرسه از آن یاد می شود. البته در سند وقف آن نیز چنین می آید که این بنا «مسجدی است عالی شأن و مدرسه ای است بلند ارکان که از خالص مال حلال در جنب چهارباغ دارالسلطنه اصفهان» بنا شده است.