عصر‌ها در چهار باغ قدم بزنید

چهار باغ عباسی از زیباترین معابر ایران است. هر‌چند در دوره قاجار مورد کم لطفی واقع شد و ظل‌السلطان دستور قطع درختانش را داد اما به همت مردم و اعتصاب‌هایشان این تصمیم راه به جایی نبرد و در همان روزهای ابتدایی متوقف شد. این معبر زیبا پای ثابت خاطرات تلخ و شیرین بسیاری از اصفهانی‌ها و حتی جهانگردان بوده‌است. بسیاری از آنها در سفرنامه‌هایشان به آن اشاره کرده‌اند.

شوالیه شاردن جهانگرد فرانسوی در مورد چهارباغ می‌گوید: «این خیابان زیباترین معبری است که من تاکنون دیده‌ام.»

شما هم اگر قصد سفر به اصفهان دارید عصر را برای قدم زدن در چهار باغ انتخاب کنید. می‌توانید از سی‌و سه پل شروع کنید و بعد از بازدید از آن در امتداد معابر چهارباغ پیاده‌روی را ادامه دهید.

جادوی نقش جهان، از سر زدن به میدان کهنه و مسجد جامع غافلتان نکند

مسجد جامع اصفهان، مسجد جمعه یا مسجد عتیق نام‌هاییست که به این بنای زیبا می‌دهند. این مسجد در میدان کهنه ‌یا میدان امام ‌علی اصفهان واقع شده و در میان بعضی از گردشگرانی که به جادوی میدان نقش جهان مبتلا شده‌اند ناشناخته مانده.

صحبت کردن در مورد اینکه مسجد جامع اصفهان دقیقا به کدام دوره تاریخی باز‌ می‌گردد کار ساده‌ای نیست. این بنا بار‌ها در دوران مختلف بازسازی و یا در برخی ادوار الحاقاتی به آن اضافه شده.

بنای اولیه‌ی مسجد به دوران ساسانیان و پیش از اسلام باز‌ می‌گردد. در واقع در ابتدا آتشکده بوده و پس از گرایش مردم اصفهان به اسلام در قرون اولیه هجری تبدیل به مسجد شده. بعد از آن در دوران سلجوقی و صفویه بیشترین ساخت و ساز در مسجد انجام شده اما نمی‌توان نقش سلسله‌های دیگر را در برخی تزیینات آن هم نادیده گرفت.

اگر سری به مسجد جامع زدید حتما به محراب زیبای اولجایتو توجه کنید. این محراب زیبا توسط اولجایتو با نام اسلامی خدابنده ساخته شده. او در ابتدا به رسم اجداد مغولش به آیین‌های شمنیسم معتقد بود اما به مرور این اعتقاد جای خودش را به اسلام داد و اولجایتو را به یکی از آفرینندگان شاهکارهای معماری اسلامی ایران بدل کرد.

در پایان نقل قولی از آرتورپوپ شاید بتواند کمی از اهمیت این بنا را برایمان روشن کند:

«من آن روز وقتی به تماشای مسجد جامع اصفهان رفتم و در زیر این گنبد قرار گرفتم، متوجه شدم که تمام وجودم در تسخیر گنبد و مسجد است، چون در زیر این گنبد به خوبی می‌توان به شاهکار فناناپذیر و خلاقه ایرانی‌ها پی برد و به عظمت مسجد و گنبد آن اعتقاد پیدا کرد. من از آن به بعد، بارها به مسجد جامع اصفهان رفتم و با تماشای گنبد این مسجد، زبان به تحسین گشودم و عشق و علاقه خود را به اصفهان و ایران، روزافزون دیدم. به همین جهت می‌خواهم، بعد از اینکه دیده برهم نهادم، جسدم را در این خاک مقدّس دفن کنند.»

عدد چهار برای ایرانیان باستان یک کهن الگو بوده که آن را در قسمت های مختلف معماری ایرانی می توان مشاهده کرد. درجهان بینی عقل گرا و بیهوده ستیز ایرانی، هرگاه عناصر چهارگانه ای بخواهند در ارتباط با هم قرار گیرند، مربعی منطقی شکل میگیرد. یکی از عناصر مهم معماری ایرانی که از کهن الگوی چهار نیز تبعیت می کند، چهارطاقی است. یکی از فضاهای مهم معماری ایرانی چهارباغ بوده است که آن هم براساس کهن الگو شکل گرفته است. حضور چهارطاقی در چهارباغ به صورت کوشک اهمیت آن را دو چندان کرده و ضرورت بررسی این مهم را دوچندان می کند. این نوشتار بر آن است که عوامل موثر دربه وجود امدن این نوع سازه های معماری را براساس کهن الگوها مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد. روش تحقیق، توصیفی –تحلیلی بوده و جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانهای انجام شده است. در این پژوهش پس از بررسی کهن الگوی ایرانی، به بررسی چهارطاقی و چهارباغ ایرانی پرداخته شده است و در نهایت کهن الگوی مورد استفاده در چهارطاقی و چهارباغ ایرانی مورد بررسی قرار می گیرد

چهارباغ در قالب نام باغ ایرانی ریشه در آیین‌های ایرانی داشته و محصول تعامل سازنده بین انسان ایرانی در مواجهه با طبیعت است. چهارباغ به باغی گفته می‌شود که به‌وسیله دو محور عمود بر هم به چهار قسمت با استناد به تفاسیر و تعابیر متعدد مذکوره از عدد چهار تقسیم می‌شود و جوی آبی از میان محورها بگذرد و در اطراف آن درختان بلند باشد. (حیدرنتاج، ۱۳۸۸: ۱۷) هر گوشه‌ای از این چهارراه متصل به بوستانی از درختان میوه و گل است که به فضای موجود زیبایی و طراوت می‌دهد. این الگوی باغ ایرانی است که نخستین بار در پاسارگاد به‌فرمان کورش ساخته شد و ازاین‌جهت الگوی چهارباغ ابداع ماندگار هخامنشیان به شمار می‌رود که در دوره‌های اشکانی و ساسانی استفاده می‌شده و در دوار اسلامی نیز در ترکیب ابعاد تمثیلی بهشت و چهار نهر معروف آن همواره موردتوجه قرارگرفته است. (نوروز زاده چگینی، ۱۳۶۷: ۲۰۷)

درحالی‌که نام چهارباغ یادآور اصفهان و خیابان معروفِ به یادگار مانده از دوران صفوی است، آشنایان با فرهنگ و جغرافیای ایران خوب می‌دانند نام چهارباغ مخصوص و منحصر به اصفهان نیست. نام چهارباغ در قالب نام جای، در غالب شهرها و برخی از روستاهای ایران آمده است. گزارش‌های تاریخی و تحقیقات میدانی نشان می‌دهد محله‌ی چهارباغ به‌عنوان یک محله‌ی تفریحی اعیانی و حکومتی در بسیاری از شهرهای ایران وجود داشته و دارد. نام چهارباغ مرکب از «چهار» و «باغ» است، این موضوع لازم می‌کند تا نخست به راز عدد چهار و اهمیت باغ در فلسفه‌ی شرقی توجه شود. تکرار عدد «چهار» در نام‌گذاری‌های مختلف در هنر، دین، ادبیات و بعضی حوزه‌های دیگر نشان می‌دهد این عدد رمزآمیز در ورای خود فلسفه‌ی بزرگی از اعتقادات شرقی را به همراه دارد و از سوی دیگر واژه‌ی باغ نیز تداعی‌کننده‌ی بهشت است.

عدد چهار، در زندگی ایرانی جایگاه مهمی داشته است. بناهای چهار تاقی که هرکدام از تاق‌های آن به‌سوی یکی از چهار جهت اصلی بود و دروازه‌های چهارگانه‌ی شهرهای ایرانی به‌سوی چهار جهت جغرافیایی ، ایرانیان را برای به یاد داشتن زمان و دقت درگذر فصول یاری می‌نمود. (ابن رسته، ۱۳۶۵: ۱۸۹ و ابونعیم، ۱۳۷۷: ۱۲۸)این چهار جهت در چهار بازوی صلیب ایرانی – که در گور پادشاهان هخامنشی موجود است، چهار منظر و جهت جغرافیایی، چهارعنصر مقدس در دین زردشتی (زنر، ۱۳۷۵: ۱۰۴)، چهار رودخانه‌ی بهشتی (عهد عتیق، فصل ۲: ۱۴-۱۰)، ارتباط میان چهارعنصر اصلی با طبایع چهارگانه در پزشکی (جرجانی،۱۳۵۶: ۴۵)، چهار فرشته‌ی مقرب، چهار مبشر انجیل، چهارستون آسمان و بدن، چهار اقلیم وجود و ربع مسکون آن، چهارباغ و امثال آن نشان از جایگاه مقدس عدد «چهار» در دنیای باستان دارد. ازاین‌رو به نظر می‌رسد عدد چهار به نخستین نظم شناخته‌شده در جهان مربوط می‌شود و این‌گونه به تحول از طبیعت به تمدن از طریق نظم دادن به کثرت آشفته تجلیات و تبدیل آن‌ها به اشکال ثابت اشاره می‌کند که چهار حیوان ناآرام ارابه‌ی جهان را می‌کشند و تو آن‌ها را افسار می‌کنی و با افسار کردنت یکی می‌شوند. (شیمل، ۱۳۸۹: ۹۹)
واژه‌ی باغ نیز در تاریخ جایگاه مهمی دارد. این واژه که در پارسی میانه و نو به‌کاررفته است، در باورهای مذهبی اشاره به آغاز خلقت آدم و حوا در بهشت دارد و یافته‌های باستان شناسی نشان می‌دهد باغ‌های معابد در میان‌دورود و مصر رونق مخصوصی داشته‌اند. (نوروز زاده چگینی، ۱۳۶۷: ۲۰۶) وعده‌ی خداوند به مؤمنان در قران –که در آن ۲۸ بار به بهشتی که در آن نهرها جاری است اشاره‌شده است - هم اشاره‌ای به ارتباط باغ و بهشت دارد. (قران کریم، آل‌عمران: ۲۵)
چهارباغ، ترکیب هنرمندانه‌ای از این چهار مقدس و باغ مقدس است که غالباً آن را در قالب چهارباغ می‌شناسند ولی منحصر به چهارباغ و تفرجگاه نیست بلکه این عنوان برای نام‌گذاری‌های دیگری نیز استفاده‌شده که از آن جمله است: چهارباغ به‌عنوان نام کتابی در سرمشق نامه‌نگاری (صفا، ۱۳۷۸: ۱۵۹۶) و یا چهارباغ یا چهار پاره همچنین گوشه‌ای در آواز ابوعطا در دستگاه شور است که غالباً با این شعر هاتف آموزش می‌دهند. (صبا، بی‌تا: ۱۳)
چه شود که به چهره‌ی زرد من، نظری برای خدا کنی
که اگر کنی، همه درد من، به یکی نظاره دواکنی

دیدنی‌های چهارباغ عباسی
بسیاری از دیدنی‌های تاریخی اصفهان در پیرامون خیابان چهارباغ عباسی جای گرفته‌اند. همچنین این خیابان جاذبه‌های دیگری چه برای اهالی شهر و چه گردشگران دارد. برخی از جذایبت‌های تاریخی و تفریحی چهارباغ عباسی شامل موارد زیر می‌شود:

کاخ هشت بهشت (از خیابان باغ گلدسته)
مدرسه چهارباغ (حاشیه خیابان چهارباغ عباسی)
مجموعه نقش جهان با مسجد شیخ لطف‌ الله، مسجد امام، عالی قاپو و بازار قیصریه (با فاصله خیابان سپه از میدان امام حسین)
چهلستون (از میدان امام حسین)
سی و سه پل (در میدان انقلاب)
سینماهای حافظ، فلسطین، چهارباغ، سوره و...
رستوران شهرزاد (ابتدای عباس آباد)
بریانی شاد (ابتدای خیابان طالقانی)
مراکز خرید چهارباغ، ملت، عالی قاپو و...

عدد چهار در هنر و معماری ایران باستان بسیار تاثیرگذار بوده است. وجود چهار عنصر اصلی تشکیل‌دهنده حیات بر پایه‌ حکمت ایرانیان پاک شمرده شده و برای ایرانیان جنبه‌ تقدس و نمادین داشته است. از این‌رو بهترین فرم پدید آمده در پلان‌های معماری نیز از چهار تبعیت می‌کنند و باعث چهار قسمتی شدن حیاط یا صحن تمامی بناهای ایران، چه قبل از اسلام و چه پس از اسلام، می‌شوند. از بناهای تاریخی که از این عدد تاثیر پذیرفته‌اند، باغ‌های ایرانی را می‌توان نام برد. در میان باغ‌های ایرانی، آن دسته از باغ‌هایی را که توسط معابر و گذرگاه‌ها به چهار قسمت تقسیم می‌شدند، چهارباغ می‌نامیدند.

طبق یافته‌های باستان‌شناسی، اولین باغ ایرانی با فرم چهارباغ، باغ پاسارگاد بوده که به دستور کوروش کبیر بنا شده است. طرح چهارباغ به دو شیوه در باغ‌های ایران اجرا می‌شد.

شیوه‌ اول
در این شیوه باغ را در قالب یک خیابان اصلی می‌ساختند که از طول با گذرگاه‌های فرعی به چهار قسمت تقسیم می‌شد، مانند چهارباغ عباسی در اصفهان.

گل‌های بهاری در خیابان چهارباغ عباسی 

شیوه دوم
در این شیوه که نسبت به شیوه‌ اول کامل‌تر و دقیق‌تر است، تمامی مساحت باغ را با دو معبر متقاطع به چهار مربع یا مستطیل برابر تقسیم می‌کردند و در محل تقاطع، یک حوض به‌عنوان عنصر مرکزی می‌ساختند. هرکدام از چهار مربع را نیز با معابر متقاطع به چهار قسمت دیگر تقسیم می‌کردند. این تقسیم‌بندی با توجه به مساحت باغ تا حد ممکن ادامه داشته است، مانند باغ گلشن در طبس.

چهارباغ عباسی از سی‌و‌سه پل شروع می‌شود و به‌سمت شمال شهر امتداد می‌یابد. چهارباغ بالا نیز از سی‌و‌سه پل شروع می‌شود و به‌سمت جنوب شهر تا دروازه‌ شیراز ادامه دارد. در واقع این سی و سه پل است که خیابان اصلی چهارباغ بالا و چهارباغ عباسی را به یک‌دیگر مرتبط می‌کند. چهارباغ پایین نیز در امتداد چهارباغ عباسی به‌سمت شمال شهر ساخته شده است. بهترین راه دسترسی به چهارباغ عباسی استفاده از وسایل نقلیه عمومی است. ایستگاه مترو میدان امام حسین در ابتدای خیابان چهارباغ عباسی از جانب شمال قرار دارد. همچنین ایستگاه اتوبوس میدان امام حسین گزینه خوبی برای دسترسی به این خیابان است. برای استفاده از خودروی شخصی، ترافیک منطقه را در ساعات شلوغی در نظر داشته باشید.

نیمکت‌های خیابان چهارباغ عباسی رفت‌و‌آمد عابرین در خیابان چهارباغ عباسی نیمکت‌های استراحت در خیابان چهارباغ عباسی ون‌کافه در خیابان چهارباغ عباسی طاق درختی در خیابان چهارباغ عباسی مغازه‌های خیابان چهارباغ عباسی درخت‌های درهم خیابان چهارباغ عباسی مسیر ماشین‌رو خیابان چهارباغ عباسی 
عکس‌های گالری از باشگاه خبرنگاران جوان (عکاس: محمد رضا جعفری) 

تاریخچه چهارباغ عباسی
چهارباغ عباسی و چهارباغ بالا بعد از تعیین اصفهان به‌عنوان پایتخت در عصر شاه عباس اول و به دستور وی ساخته شدند. چهارباغ پایین به دستور رضاشاه پهلوی و با همان طرح چهارباغ صفوی ساخته شده است.

در گذشته جوی آبی از میان خیابان تا زاینده‌رود جریان داشته است و در محل تقاطع‌ها حوض‌هایی نیز ساخته بودند. در خیابان، مسیری خاص برای افراد سواره تعبیه شده بود و در دو طرف خیابان درختان چنار به موازات خیابان و در دو ردیف کاشته شده بودند.

خیابان چهارباغ عباسی در گذشته‌های دور

در دوره‌ صفویه سراسر خیابان تا کنار رودخانه پوشیده از باغ‌های باشکوه بود که میان امرا برای ساخت عمارت تقسیم شده بودند. البته به عموم مردم نیز حق تفریح در باغ‌ها و استفاده از ثمرات آن‌ها را داده بودند. در سمت غرب خیابان، باغ‌های تخت، هشت‌گوشه و تاکستان قرار داشتند و در سمت شرق خیابان باغ‌های بلبل، توت و درویشان قرار داشتند. البته در حال حاضر غیر از باغ هشت‌گوشه (کاخ هشت بهشت) مابقی به‌طور کامل از بین رفته‌اند.

چهارباغ از دید مورخان و جهان‌گردان
توصیف چهارباغ عباسی در بسیاری از متون تاریخی عصر صفوی وجود دارد که از آن میان می‌توان به تاریخ عالم‌آرای عباسی نوشته‌ اسکندربیگ منشی، تاریخ عباسی (روزنامه‌ ملا جلال) نوشته‌ ملا جلال منجم یزدی و روضه‌الصفویه نوشته‌ جنابدی اشاره کرد. همچنین جهانگردان بسیاری در دوره‌های صفویه و قاجار بعد از مشاهده‌ چهارباغ به توصیف آن در سفرنامه‌هایشان پرداختند. از پی تیرو دلا واله، جهانگرد ایتالیایی گرفته تا سانسون فرانسوی و... .

خیابان چهارباغ عباسی در قدیم

شوالیه شاردن، جهانگرد معروف فرانسوی در دوره‌ سلطنت شاه عباس دوم و شاه سلیمان صفوی که مدت زیادی را در ایران حضور داشت، چهارباغ را گردشگاه مشجر عمومی اصفهان می‌نامد و ضمن توصیف چهارباغ می‌گوید:

این خیابان زیباترین معبری است که من تاکنون دیده و شنیده‌ام.

چهارباغ در دوره قاجار
بیشتر ابنیه‌ تاریخی اصفهان در دوره‌ قاجار با بی‌مهری مواجه شدند و از عظمت و شکوه آن‌ها کاسته شد. چهارباغ نیز از این قاعده مستثنی نبود و اگر توجه و محافظت مردم مانع نمی‌شد، در همان زمان به‌کلی از بین می‌رفت.

گلکاری در خیابان چهارباغ عباسی عبور مردم در پیاده‌رو میانی خیابان چهارباغ عباسی بهار در خیابان چهارباغ عباسی رفت‌و‌آمد مردم در خیابان چهارباغ عباسی 
عکس‌های گالری از ایسنا (عکاس: رسول شجاعی) 

سلطان مسعود میرزا معروف به ظل‌السلطان، بزرگ‌ترین پسر ناصرالدین شاه که از سوی پدر، حاکم اصفهان شده بود، دستور تخریب چهارباغ را صادر کرد و عمال وی برای تخریب باغ شروع به قطع درختان کردند. خبر این ماجرا به حاج آقا نورالله نجفی اصفهانی از علمای برجسته‌ آن زمان اصفهان رسید. ایشان به طلاب مدارس دینی دستور دادند تا مانع تخریب چهارباغ شوند. طلاب فورا به چهارباغ رفتند و بعد از درگیری مفصلی که با عمال ظل‌السلطان داشتند، موفق شدند آن‌ها را بیرون کنند و مانع قطع مابقی درختان شوند.

البته امروز نیز باید مسئولان امر هشیار باشند و به بهانه‌ پیشرفت و توسعه‌ شهر اصفهان، مجوز قطع این درختان کهنسال را صادر نکنند تا مانند چندی پیش طرح‌هایی نظیر گسترش شبکه‌ی ریلی قطار شهری، منجر به قطع تعدادی از این درختان نشود.

تهران پایتخت ایران جاذبه های مختلفی را درون خود جای داده است که هر کدام از ویژگی های منحصر به فردی برخوردار هستند. باغ کتاب تهران یکی از مکان هایی است که گردشگران به آن توجه زیادی نشان می دهند. این باغ در اطراف خود مجموعه های فرهنگی دیگری را هم دارا است، به این صورت که از سمت غرب با موزه دفاع مقدس، از سمت شمال غربی با باغ هنر، از سمت شمال شرقی با فرهنگستان زبان و ادب فارسی و از سمت شرق با کتابخانه ملی ایران همجوار است. اگر شما هم از تفریحات تکراری خسته شده اید می توانید هنگام مسافرت به جایی بروید  که بسیار منحصر به فرد است. این باغ علاوه بر اینکه جای مناسبی برای بزرگسالان است برای کودکان هم امکاناتی مثل باشگاه روباتیک، گذرستان خیال و ... را دارد. برای بهره بردن از باغ کتاب تهران می توانید راهی تهران شوید و با مراجعه به مجله مستر بلیط اطلاعات مورد نظر خود را به دست آورید.

تاریخچه باغ کتاب تهران

باغ کتاب تهران را در سال 1383 کلنگ زنی نمودند و به دستور شهردار تهران مشغول ساخت این باغ شدند در نهایت کار ساخت و ساز را در سال 1396 به اتمام رساندند. در اوایل قرار بر این بود که فضای بزرگی را به عنوان سالن بزرگ باغ کتاب در نظر گرفته شود و نمایشگاه های سالانه کتاب را در آن جا برگزار نمایند، اما به دلیل اینکه این نمایشگاه تنها چند روز است در روزهای دیگر سال این سالن بدون استفاده می ماند. در مراحل بعدی ساخت و ساز تصمیم گرفتند که بزرگ ترین کتاب فروشی جهان را در این باغ افتتاح نمایند، این ایده را هم به دلایل مختلفی مثل تغییرات صنعت چاپ، تجربه های ناموفقی که کتاب فروشی های بزرگ داشته و ... رد نمودند. بعد از سال ها انتظار و اختلاف نظرها در نهایت در سال 1394 تصمیم گرفتند این محل را به عنوان فروشگاه کتاب و کالاهای فرهنگی و سرگرمی تبدیل نمایند و در سال 1396 مدرم توانستند از آن استفاده نمایند.

آدرس و مسیر دسترسی 

اگر هنگام راهی شدن به سوی تهران از وسایل نقلیه شخصی استفاده می کنید می توانید از طریق میدان ونک، بزرگراه حقانی به این باغ دسترسی داشته باشید. از طرفی بسیاری از افراد ترجیح می دهند از وسایل حمل و نقل عمومی برای مسافرت استفاده نمایند. به عنوان مثال عده ای نمی توانند منظره های منحصر به فرد جاده های ریلی را نادیده بگیرند از این رو با استفاده از قطار خود را به محل مورد نظر می رسانند. شما با مراجعه به سایت مستر بلیط می توانید بلیط قطار تهران را تهیه نمایید و با استفاده از مترو شهید حقانی و شهید همت به باغ کتاب بروید.

https://mrbilit.com/mag/tehran-book-garden/

به گزارش باشگاه خبرنگاران، چهارباغ یکی از خیابان‌های تاریخی و اصلی اصفهان است و به دو بخشِ چهارباغ صفوی و چهارباغ عباسی تقسیم می‌شود. دو قسمت چهارباغ عباسی و چهارباغ بالا در عصر شاه عباس اول طراحی و اجرا شد و تاریخ تقریبی ساخت آن به سال ۱۰۰۰ هجری قمری (۱۵۹۱ میلادی) برمی‌گردد. خیابان چهارباغ عباسی در حد فاصل میدان امام‌حسین (دروازه دولت) تا میدان آزادی (دروازه شیراز) واقع شده که توسط پل تاریخی ۳۳‌پل و رودخانه زاینده‌رود به دو خیابان چهارباغ بالا و چهارباغ پایین تقسیم می‌شود.