«چهارباغ» بعنوان یک خیابان تاریخی در طول حیات خود خاطرات فراوانی برای مردم اصفهان پدید آورده است به شکلی که شاید کمتر کسی را بخصوص از اهالی قدیم شهر بتوان پیدا کرد که از این خیابان خاطره نداشته باشد. خیابانی که حدود 400 سال پیش به دستور شاه عباس صفوی به عنوان گذرگاهی از دولتخانه صفوی به سایر نقاط شهر، مکانی برای پذیرایی از سفرای دیگر کشورها و یک مکان عمومی شهری احداث شد. شکوه، عظمت چهارباغ روزگار صفوی آنقدر بود که تمام سیاحان و جهانگردانی که در آن روزگار به اصفهان سفر کردند با شگفتی آن نام بردند ابزاری شود تا حاکمان صفوی شکوه اقتدار خود را بخصوص در مقایسه با دولت عثمانی به رخ سایر دولتمردان جهان بکشانند. زیبایی این خیابان حتی در دوران قاجار با وجود ویرانی‌های ظل‌السلطان بازهم زبان زد جهانگردان اروپایی بود.

بعدها در روزگار پهلوی با ظهور اولین عناصر مدرن در چهارباغ این خیابان تبدیل به محور فرهنگی مهم برای اصفهان شد.عناصری چون اولین و مهم‌ترین کتاب‌فروشی‌ها، سالن‌های تئاتر و سینما کافه قنادی‌هایی که پاتوق نویسندگان نامدار بودند و هتل‌های شیک همگی برای اولین‌بار در این خیابان تاسیس شدند از این حیث با افزوده شدن کارکرد اجتماعی و فرهنگی چهارباغ در دوران پهلوی این خیابان گامی اساسی در مسیر تجدد و مدرنیته اصفهان برداشت.

 

فضایی رها شده!

محمدسالاری جامعه‌شناس و اقتصاددان شهری اما بخشی از علت این ماجرا را در نبود یک مدیریت منضبط می‌داند و معتقد است: اینگونه پیدا است که این خیابان با اهمیت شهر اصفهان، فضایی است رها شده و انگار، رویدادها تعیین‌کننده جایگاه و شرایط این خیابان هستند. این شیوه مدیریت شهری، منبعث از شیوه‌ای است که لیبرالیسم اقتصادی پیشنهاد می‌کند. بر طبق آن، نظام قیمت‌گذاری مهم‌ترین عامل برای تعیین کیفیت فضاهای شهری خواهد بود. به عبارتی، وقتی قیمت اجاره واحدهای تجاری بالا باشد، نوع خدمات درون آن‌ها به سوی لایه‌های بالای جامعه گرایش یافته و خودبه‌خود، کیفیت فضای شهری بهبود می‌یابد. این نظریه اقتصادی، که کیفیت فضاهای شهری را در چارچوب الگوی زندگی طبقات فرادست تعریف می‌کند، به ویژه در شهرهای امریکا کاربرد زیادی دارد و بر اساس آن نقشه‌ای در شهرها با عنوان خطوط هم‌تراز مالیات ترسیم شده است. مهم نیست که در این واحد یا آن واحد تجاری چه کالایی عرضه می‌شود، مهم آن است که مطابق با نقشه، مالیات تعیین‌شده پرداخت شود. در اصفهان، مالیات و عوارض شهری اثر چندانی ندارند، اما در عوض، اجاره، یا بهره انتظاری جانشین آن می‌شود.

این شیوه، در شرایطی کارایی دارد که جامعه از لایه‌های متوسط و مرفه شهریِ به نسبت قطوری بهره مند باشد، در حالی که مطابق با بررسی های آماری، بر گرفته از داده‌های مرکز آمار ایران، چنین لایه‌هایی در ایران و در شهری چون اصفهان بسیار نازک و ناچیز است. در نتیجه، صاحبان یا بهره برداران واحدهای تجاری، در چرخه‌ای معیوب، برای جبران کسری درآمد خود، به سوی ارزان کردن خدمات خود می‌روند تا تقاضای انبوه لایه‌های میان درآمد به پایین را جذب کنند. این فرآیند، فضاهای شهری را به سوی نیازهای لایه‌های کمتر برخوردار می‌کشاند و روز به روز سیمای مراکز شهری را رنگی دیگر می‌دهد.

خروج چهارباغ از حافظه تاریخی شهروندان

ازسوی دیگر "سالاری" به ساخت‌وسازهای چندساله گذشته در چهارباغ اشاره می‌کند و معتقد است: فعالیت کارگاه‌های ساختمانی در سال‌های گذشته موجب شده تا این محور دستکم از حافظه تاریخی یک نسل خارج شود و درکی که شهروندان باید از تجربه نسلی، نسبت به شهر به دست‌آورند را در مورد چهارباغ از دست بدهند این موضوع درکنار حضور مهاجران و تازه‌واردان به شهر اصفهان که هیچ تجربه شخصی از پیشینه چهارباغ ندارند موجب تشدید وضعیت نابه‌سامان کنونی چهارباغ شده است. او ادامه می‌دهد: همچنین درک نادرست ما از صنعت گردشگری موجب شده تا ما مهار خود را به دست گردشگر بسپاریم و همه چیز را در این شهر برپایه حضور گردشگران برنامه‌ریزی کنیم و فراموش کنیم که شهر در نگاه نخست باید برای خود شهروندان سامان یابد. نتیجه این رفتار موجب شده تا همه خدمات چهارباغ در قالبی ارزان و انبوه برای رضایت گردشگران شکل گیرد.